Evaü me sutaü: ekaü samayaü bhagavà sàvatthiyaü viharati jetavane anàthapiõóikassa àràme. Tatra kho bhagavà bhikkhå àmantesi: bhikkhavoti. Bhadanteti te bhikkhå bhagavato paccassosuü. Bhagavà etadavoca:

Araõavibhaïgaü vo bhikkhave, desissàmi. Taü suõàtha sàdhukaü manasi karotha. Bhàsissàmãti.

Evaü bhanteti kho te bhikkhå bhagavato paccassosuü. Bhagavà etadavoca:

Na kàmasukhamanuyu¤jeyya hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü ananthasaühitaü. Na ca attakilamathànuyogaü anuyu¤jeyya dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü. Ete te1 bhikkhave ubho ante anupagamma majjhimà pañipadà tathàgatena abhisambuddhà cakkhukaraõã ¤àõakaraõã upasamàya abhi¤¤àya sambodhàya nibbànàya saüvattati. Ussàdana¤ca ja¤¤à, apasàdana¤ca ja¤¤à. Ussàdana¤ca ¤atvà apasàdana¤ca ¤atvà nevussàdeyya nàpasàdeyya dhammameva deseyya. Sukhavinicchayaü ja¤¤à, sukhavinicchayaü ¤atvà ajjhattaü sukhamanuyu¤jeyya, rahovàdaü na bhàseyya, sammukhà na khãõaü2 bhaõe, ataramàno ca bhàseyya, no taramàno. Janapadaniruttiü nàbhiniveseyya, sama¤¤aü nàti dhàveyyàti. Ayamuddeso araõavibhaïgassa.

'Na kàmasukhamanuyu¤jeyya hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, na ca attakilamathànuyogaü anuyu¤jeyya dukkhaü anariyaü anatthasaühita'nti iti kho panetaü vuttaü. Ki¤cetaü pañicca vuttaü: yo kàmapañisandhisukhino somanassànuyogo hãno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto3 saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Yo kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü [PTS Page 231] [\q 231/] ananuyogo hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Yo attakilamathànuyogo dukkho anariyo anatthasaühito, dukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà yo attakilamathànuyogaü ananuyogo dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà 'na kàmasukhamanuyu¤jeyya hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, na ca attakilamathànuyogaü anuyu¤jeyya dukkhaü anariyaü anatthasaühita'nti iti yaü taü vuttaü idametaü pañicca vuttaü.

-------------------------

1. Ete kho-majasaü,sãmå. Etetveva-katthaci. Sa vighàto-katthaci. 2. Nàtikhãõaü-syà.

[BJT Page 486] [\x 486/]

'Ete te ubho ante anupagamma majjhimà pañipadà tathàgatena abhisambuddhà cakkhukaraõi ¤àõakaraõã upasamàya abhi¤¤àya sambodhàya nibbànàya saüvattatã'ti iti ko panetaü vuttaü. Ki¤cetaü pañicca vuttaü: ayameva ariyo aññhaïgiko maggo. Seyyathãdaü: sammàdiññhi sammàsaïkappo sammàvàcà sammàkammanto sammààjãvo sammàvàyàmo sammàsati sammàsamàdhi. Ete te ubho ante anupagamma majjhimà pañipadà tathàgatena abhisambuddhà cakkhukaraõã ¤àõakaraõã upasamàya abhi¤¤àya sambodhàya nibbànàya saüvattatã'ti iti1 yaü taü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü.

'Ussàdana¤ca ja¤¤à apasàdana¤ca ja¤¤à, ussàdana¤ca ¤atvà apasàdana¤ca ¤atvà nevussàdeyya na apasàdeyya dhammameva deseyyà'ti iti kho panetaü vuttaü. Ki¤cetaü pañicca vuttaü: kathaü ca bhikkhave, ussàdanà ca hoti apasàdanà ca, no ca dhammadesanà:

Ye kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü anuyuttà hinaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te sadukkhà saupaghàtà saupàyàsà sapariëàhà micchàpañipannàti iti vadaü ittheke apasàdeti. Ye kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü ananuyuttà hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà apariëàhà sammàpañipannàti iti vadaü ittheke ussàdeti.

'Ye attakilamathànuyogaü anuyuttà dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te sadukkhà [PTS Page 232] [\q 232/] saupaghàtà saupàyàsà sapariëàhà micchàpañipannà'ti iti vadaü ittheke apasàdeti. 'Ye attakilamathànuyogaü ananuyuttà dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà apariëàhà sammàpañipannà'ti iti vadaü ittheke ussàdeti.

'Yesaü kesa¤ci bhavasa¤¤ojanaü appahãnaü, sabbe te sadukkhà saupaghàtà saupàyàsà sapariëàhà micchàpañipannà'ti iti vadaü ittheke apasàdeti. 'Yesaü kesa¤ci vibhavasa¤¤ojanaü pahãnaü, sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà apariëàhà sammàpañipannà'ti iti vadaü ittheke ussàdeti. Evaü kho bhikkhave, ussàdanà ca hoti apasàdanà ca, no ca dhammadesanà.

Katha¤ca bhikkhave, neva ussàdanà hoti na apasàdanà, dhamma desanà ca: ye kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü ananuyuttà hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te sadukkhà saupaghàtà saupàyàsà saparilàhà micchàpañipannà'ti na evamàha: anuyogo ca kho sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà'ti iti vadaü dhammameva deseti.

-------------------------

1. Saüvattati iti-sãmu.

[BJT Page 488] [\x 488/]

'Ye kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü anuyuttà hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà apariëàhà sammàpañipannà'ti na evamàha. Ananuyogo ca kho adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà'ti iti vadaü dhammameva deseti.

Ye attakilamathànuyogaü anuyuttà dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te sadukkhà saupaghàtà saupàyàsà sapariëàhà micchàpañipannà'ti na evamàha: anuyogo ca kho sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadàti iti vadaü dhammameva deseti.

Ye attakilamathànuyogaü anuyuttà dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà apariëàhà sammàpañipannàti na evamàha: ananuyogo ca kho adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà'ti iti vadaü dhammameva deseti.

Yesaü kesa¤ci bhavasa¤¤ojanaü appahãnaü, sabbe te sadukkhà saupaghàtà saupàyàsà sapariëàhà micchàpañipannàti na [PTS Page 233] [\q 233/] evamàha. Bhavasa¤¤ojane ca kho appahãne bhavopi appahãno hotã'ti iti vadaü dhammameva deseti.

Yesaü kesa¤ci bhavasa¤¤ojanaü pahãnaü sabbe te adukkhà anupaghàtà anupàyàsà

Apariëàhà sammàpañipannàti na evamàha bhavasa¤¤ojane ca kho pahãne bhavopi

Pahãno hotãti iti vadaü dhammameva deseti. Evaü kho bhikkhave, nevussàdanà hoti na apasàdanà dhammadesanà ca.

'Ussàdana¤ca ja¤¤à, apasàdana¤ca ja¤¤à, ussàdana¤ca ¤atvà apasàdana¤ca ¤atvà nevussàdeyya, na apasàdeyya. Dhammameva deseyyà'ti iti yaü taü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü.

Sukhavinicchayaü ja¤¤à, sukhavinicchayaü ¤atvà ajjhattaü sukhamanuyu¤jeyyà'ti iti kho panetaü vuttaü ki¤cetaü pañicca vuttaü: pa¤cime bhikkhave, kàmaguõà. Katame pa¤ca: cakkhuvi¤¤eyyà råpà iññhà kantà manàpà piyaråpà kamåpasaühità rajanãyà sotavi¤¤eyyà saddà iññhà kantà manàpà piyaråpà kamåpasaühità rajanãyà

Ghànavi¤¤eyyà gandhà iññhà kantà manàpà piyaråpà kamåpasaühità rajanãyà jivhàvi¤¤eyyà rasà iññhà kantà manàpà piyaråpà kamåpasaühità rajanãyà kàyavi¤¤eyyà poññhabbà iññhà kantà manàpà piyaråpà kàmåpasaühità rajanãyà. Ime kho bhikkhave, pa¤cakàmaguõà. Yaü kho bhikkhave ime pa¤ca kàmaguõe pañicca uppajjati sukhaü somanassaü idaü vuccati kàmasukhaü mãëhasukhaü puthujjanasukhaü anariyasukhaü. Na àsevitabbaü na bhàvetabbaü na bahulãkàtabbaü, bhàyitabbaü etassa sukhassàti vadàmi.

[BJT Page 490] [\x 490/]

Idha bhikkhave, bhikkhu vivicceva kàmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaü savicàraü vivekajaü pitisukhaü pañhamaü jhànaü upasampajja viharati. Vitakkavicàranaü våpasamà ajjhattaü sampasàdanaü cetaso ekodibhàvaü avitakkaü avicàraü samàdhijaü pãtisukhaü dutiyaü jhànaü upasampajja viharati. Vitakkavicàranaü våpasamà ajjhattaü sampasàdanaü cetaso ekodibhàvaü avitakkaü avicàraü samàdhijaü pitisukhaü cakutthaü jhànaü upasampajja viharati. Idaü vuccati nekkhammasukhaü pavivekasukhaü upasamasukhaü sambodhisukhaü àsevitabbaü bhàvetabbaü bahulãkàtabbaü. Na bhàyitabbaü etassa sukhassàti [PTS Page 234] [\q 234/] vadàmi. 'Sukhavinicchayaü ja¤¤à, sukhavinicchayaü ¤atvà ajjhattaü sukhamanuyu¤jeyyà'ti iti yaü taü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü.

'Rahovàdaü na bhàseyya, sammukhà na khãõaü bhaõe'ti iti kho panetaü vuttaü. Ki¤cetaü pañicca vuttaü: tatra bhikkhave, yaü ja¤¤à rahovàdaü abhåtaü atacchaü anatthasaühitaü, sasakkaü taü rahovàdaü na bhàseyya. Yampi ja¤¤à rahovàdaü bhåtaü tacchaü anatthasaühitaü, tassapi sikkheyya avacanàya. Ya¤ca kho ja¤¤à rahovàdaü bhåtaü tacchaü atthasaühitaü, tatra kàla¤¤å assa tassa rahovàdassa vacanàya. Yatra bhikkhave, yaüja¤¤à sammukhà khãõavàdaü abhåtaü atacchaü anatthasaühitaü. Sasakkaü taü sammukhà khãõavàdaü na bhàseyya. Yampi ja¤¤à sammukhà khãõavàdaü bhåtaü tacchaü anatthasaühitaü, tassapi sikkheyya avacanàya. Ya¤ca kho ja¤¤à sammukhà khãõavàdaü bhåtaü tacchaü atthasaühitaü, tatra kàla¤¤å assa tassa sammukhà khãõavàdassa vacanàya. 'Rahovàdaü na bhàseyya, sammukhà na khãõaü bhaõe'ti iti yaü taü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü.

'Ataramànova bhàseyya, no taramàno'ti iti kho panetaü vuttaü ki¤cetaü pañicca vuttaü: tatra bhikkhave, taramànassa bhàsato kàyopi kilamati. Cittampi upaha¤¤ati. Saropi upaha¤¤ati. Kaõñhopi àturãyati. Avissaññhampi hoti avi¤¤eyyaü taramànassa bhàsitaü, tatra bhikkhave, ataramànassa bhàsato kàyopi na kilamati. Cittampi na upaha¤¤ati. Saropi na upaha¤¤ati. Kaõñhopi na àturãyati. Vissaññhampi hoti vi¤¤eyyaü ataramànassa bhàsitaü. 'Ataramàno va bhàseyya, no taramàno'ti iti yaü taü vuttaü idametaü pañicca vuttaü.

'Janapadaniruttiü nàbhiniveseyya, sama¤¤aü nàtidhàveyyà'ti iti kho panetaü vuttaü ki¤cetaü pañicca vuttaü: katha¤ca bhikkhave, janapadaniruttiyà ca abhiniveso hoti sama¤¤àya ca atisàro: idha bhikkhave, tadavekaccesu janapadesu pàtãti sa¤jànanti, [PTS Page 235] [\q 235/] pattanti sa¤jànanti, vitthanti1 sa¤jànanti. Saràvanti sa¤jànanti, dhàropanti sa¤jànanti,poõanti sa¤jànanti. Pisãlavanti2 sa¤jànanti. Iti yathà yathà naü tesu tesu janapadesu sa¤jànanti. Tathà tathà thàmasà paràmassa3 abhinivissa voharati: idameva saccaü moghama¤¤anti. Evaü kho bhikkhave,

-------------------------

[BJT Page 492] [\x 492/]

Janapada niruttiyà ca abhiniveso hoti sama¤¤àya ca atisàro. Kata¤ca bhikkhave,

Janapadaniruttiyà ca anabhiniveso hoti, sama¤¤àya ca atisàro: idha bhikkhave, tadeva ekaccesu janapadesu pàtãti sa¤jànanti. Pattanti sa¤jànanti, vitthanti sa¤jànanti. Saràvanti sa¤jànanti. Dhàropanti sa¤jànanti. Poõanti sa¤jànanti. Pisãlavanti sa¤jànanti. Iti yathà yathà naü tesu tesu janapadesu sa¤jànanti: idaü kira me àyasmanto sandhàya voharantãti. Tathà tathà voharati aparàmasati1. Evaü kho bhikkhave janapadaniruttiyà ca anabhiniveso hoti. Sama¤¤àya ca anatisàro yaü taü vuttaü, idametaü pañicca vuttaü.

Tatra bhikkhave, yo kàmapañisandhisukhino somanassànuyogo hãno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yo kàmapañisandhisukhino somanassànuyogaü ananuyogo hãnaü gammaü pothujjanikaü anariyaü anatthasaühitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto

Anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yo attakilamathànuyogo dukkho anariyo anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yo attakilamathànuyogaü ananuyogo dukkhaü anariyaü anatthasaühitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. [PTS Page 236] [\q 236/] tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yà'yaü majjhimà pañipadà tathàgatena abhisambuddhà cakkhukaraõã ¤àõakaraõã upasamàya abhi¤¤àya sambodhàya nibbànàya saüvattati. Adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yà'yaü ussàdanà ca apasàdanà ca no ca dhammadesanà, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yà'yaü nevussàdanà na apasàdanà dhammadesanà ca. Adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yamidaü kàmasukhaü mãëhasukhaü pothujjanasukhaü anariyasukhaü, sadukkho eso dhammo saupaghàto. Saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yamidaü nekkhammasukhaü pavivekasukhaü upasamasukhaü sambodhisukhaü2 adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

--------------------------

1. Aparàmasaü majasaü. 2. Sambodhisukhaü- [PTS] (ænaü)

[BJT Page 494] [\x 494/]

Tatra bhikkhave, yvàyaü rahovàdo abhåto ataccho anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü rahovàdo bhåto taccho anatthasaühito sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü rahovàdo bhåto taccho anatthasaühito, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü sammukhà khãõavàdo abhåto ataccho anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü sammukhà khãõavàdo bhåto taccho anatthasaühito, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü sammukhà [PTS Page 237] [\q 237/] khãõavàdo bhåto taccho anatthasaühito, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yamidaü taramànassa bhàsitaü, sadukkho eso dhammo saupaghàto

Saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yamidaü ataramànassa bhàsitaü, adukkho eso dhammo anupaghàto

Anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü janapadaniruttiyà ca abhiniveso sama¤¤àya ca atisàro, sadukkho eso dhammo saupaghàto saupàyàso sapariëàho micchàpañipadà. Tasmà eso dhammo saraõo.

Tatra bhikkhave, yvàyaü janapadaniruttiyà ca anabhiniveso sama¤¤àya ca anatisàro, adukkho eso dhammo anupaghàto anupàyàso apariëàho sammàpañipadà. Tasmà eso dhammo araõo.

Tasmàtiha bhikkhave, saraõa¤ca dhammaü jànissàma. Araõa¤ca dhammaü jànissàma saraõa¤ca dhammaü ¤atvà araõa¤ca dhammaü ¤atvà araõapañipadaü pañipajjissàmàti. Evaü hi vo bhikkhave, sikkhitabbaü. Subhåti ca pana bhikkhave, kulaputto araõapañipadaü pañipannoti.

Idamavoca bhagavà, attamanà te bhikkhå bhagavato bhàsitaü abhinandunti.

Araõavibhaïgasuttaü navamaü.