Atha duññhaññhakasuttaniddesaü vakkhati:

3 - 1
Vadanti ve duññhamanàpi eke
Athopi ve1 saccamanà vadanti,
Vàdaü ca jàtaü muni no upeti
Tasmà munã natthi khãlo kuhi¤ci.

Vadanti ve duññhamanàpi eketi - eke titthiyà duññhamanà paduññhamanà viruddhamanà2 pañiviruddhamanà àhatamanà paccàhatamanà àghàtitamanà3 paccàghàtitamanà vadanti upavadanti bhagavantaü ca bhikkhusaïghaü ca abhåtenàti 'vadanti ve duññhamanàpi eke. '

Athopi ve4 saccamanà vadantãti - ye tesaü titthiyànaü saddahantà okappentà adhimuccantà saccamanà saccasa¤¤ino bhåtamanà bhåtasa¤¤ino tathamanà tathasa¤¤ino yàthàvamanà yàthàvasa¤¤ino5 aviparãtamanà aviparãtasa¤¤ino vadanti upavadanti bhagavanta¤ca bhikkhusaïghaü ca abhåtenàti 'athopi ve1 saccamanà vadanti. '

1. A¤¤epi te - sãmu11. 2. Viduññhamanà - katthaci. 3. Aghàñitamanà - syà. 4. Athopi te - sãmu. 11 5. Yathàvamanà yathàvasa¤¤ino - sa.

[BJT Page 88] [\x  88/]
Vàdaü ca jàtaü muni no upetãti - so vàdo jàto hoti sa¤jàto nibbatto abhinibbatto pàtubhåto, paratoghoso akkoso upavàdo bhagavato ca bhikkhusaïghassa ca abhåtenàti 'vàdaü ca jàtaü. ' Muni no upetãti - 'munã'ti monaü vuccati ¤àõaü, yà pa¤¤à pajànanà amoho dhammavicayo sammàdiññhi, tena ¤àõena [PTS Page 063] [\q  63/]      samannàgato muni monappatto - pe - saïgajàlamaticca so muni. Yo vàdaü upeti, so dvãhi kàraõehi vàdaü upeti: kàrako kàrakatàya vàdaü upeti athavà vuccamàno upavadiyamàno kuppati vyàpajjati patitthãyati kopa¤ca dosa¤ca appaccaya¤ca pàtukaroti akàrakomhãti. Yo vàdaü upeti, so imehi dvãhi kàraõehi vàdaü upeti. Muni dvãhi kàraõehi vàdaü na upeti: akàrako muni akàrakatàya vàdaü na upeti. Athavà vuccamàno upavadiyamàno na kuppati na vyàpajjati na patitthãyati, na kopa¤ca dosa¤ca appaccaya¤ca pàtukaroti akàrakomhãti. Muni imehi dvãhi kàraõehi vàdaü na upeti na upagacchati na gaõhàti na paràmasati na abhinivisatãti ' vàda¤ca jàtaü muni no upeti. '

Tasmà munã natthi khãlo kuhi¤cãti - 'tasmà'ti tasmà ta1 kàraõà taühetu tappaccayà tannidànà1 munino àhatacittatà2 khilajàtatàpi natthi, pa¤capi cete khãlà natthi. Tayopi khãlà natthi: ràgakhãlo dosakhãlo mohakhãlo natthi na saüvijjati nåpalabbhati pahãno samucchinno våpasanto pañippassaddho abhabbuppattiko ¤àõagginà daóóho. Kuhi¤cãti - kuhi¤ci kimhici katthaci, ajjhattaü và bahiddhà và ajjhattabahiddhà vàti 'tasmà munã natthi khilo kuhi¤cã'ti.

Tenàha bhagavà:
"Vadanti ve duññhamanàpi eke
Athopi ve3 saccamanà vadanti,
Vàdaü ca jàtaü muni no upeti
Tasmà munã natthi khãlo kuhi¤cã"ti.

3 - 2
Sakaü hi diññhiü kathamaccayeyya
Chandànunãto ruciyà niviññho,
Sayaü samattàni pakubbamàno
Yathà hi jàneyya tathà vadeyya.

1. Taü nidànaü - sãmu1 2. âhatakacittatà - sãmu1, 3. A¤¤epi te - sãmu11.

[BJT Page 90] [\x  90/]

Sakaü [PTS Page 064] [\q  64/]      hi diññhiü kathamaccayeyyàti - ye te1 titthiyà sundariü paribbàjikaü hantvà samaõànaü sakyaputtiyànaü avaõõaü pakàsayitvà evaü etaü làbhaü yasaü sakkàraü sammànaü paccàharissàmà'ti te evaüdiññhikà evaükhantikà evaürucikà evaüladdhikà evaüajjhàsayà evamadhippàyà, te nàsakkhiüsu sakaü diññhiü sakaü khantiü sakaü ruciü sakaü laddhiü sakaü ajjhàsayaü sakaü adhippàyaü atikkamituü. Atha kho sveva ayaso te paccàgatoti. Evampi sakaü diññhiü kathamaccayeyya. Athavà 'sassato loko idameva saccaü moghama¤¤a'nti yo so evaüvàdo so sakaü diññhiü sakaü khantiü sakaü ruciü sakaü laddhiü sakaü ajjhàsayaü sakaü adhippàyaü kathaü accayeyya atikkameyya samatikkameyya vãtivatteyya? Taü kissa hetu? Tassa sà diññhi tathà samattà samàdinnà gahità paràmaññhà abhiniviññhà ajjhosità adhimuttàti. Evampi ' saka¤hi diññhiü kathamaccayeyya. ' Athavà 'asassato loko, antavà2 loko, anantavà loko, taü jãvaü taü sarãraü, a¤¤aü jãvaü a¤¤aü sarãraü, hoti tathàgato parammaraõà, na hoti tathàgato parammaraõà, hoti ca na hoti ca tathàgato parammaraõà, neva hoti na na hoti tathàgato parammaraõà, idameva saccaü moghama¤¤a'nti yo so evaüvàdo, so sakaü diññhi sakaü khantiü sakaü ruciü sakaü laddhiü sakaü ajjhàsayaü sakaü adhippàyaü kathaü accayeyya atikkameyya samatikkameyya vãtivatteyya; taü kissa hetu? Tassa sà diññhi tathà samattà samàdinnà gahità paràmaññhà abhiniviññhà ajjhosità adhimuttàti. Evampi ' sakaü hi diññhiü kathamaccayeyya. '

Chandànunãto ruciyà niviññhoti - 'chandànunãto'ti sakàya diññhiyà sakàya khantiyà sakàya ruciyà sakàya laddhiyà yàyati nãyati vuyhati saüharãyati, yathà hatthiyànena và assayànena [PTS Page 065] [\q  65/]      và goyànena và meõóakayànena và oññhayànena và yàyati niyyati vuyhati saüharãyati, evamevaü sakàya diññhiyà sakàya khantiyà sakàya ruciyà sakàya laddhiyà yàyati niyyati vuyhati saüharãyatãti chandànunãto; ruciyà niviññhoti sakàya diññhiyà sakàya khantiyà sakàya ruciyà sakàya laddhiyà niviññho patiññhito allãno upàgato ajjhosito adhimuttoti 'chandànunãto ruciyà niviññho'.

1. Yante - sãmu1 2. Anattavà - sãmu1.

[BJT Page 92] [\x  92/]
Sayaü samattàni pakubbamànoti - sayaü samattaü karoti, paripuõõaü karoti, anomaü karoti, aggaü seññhaü viseññhaü pàmokkhaü uttamaü pavaraü karoti; 'ayaü satthà sabba¤¤å'ti sayaü samattaü karoti, paripuõõaü karoti, anomaü karoti; aggaü seññhaü viseññhaü pàmokkhaü uttamaü pavaraü karoti; 'ayaü dhammo svàkkhàto, ayaü gaõo supañipanno, ayaü diññhi bhaddikà, ayaü pañipadà supa¤¤attà, ayaü maggà niyyàõiko'ti sayaü samattaü karoti, paripuõõaü karoti, anomaü karoti, aggaü seññhaü viseññhaü pàmokkhaü uttamaü pavaraü karoti janeti sa¤janeti nibbatteti abhinibbattetãti 'sayaü samattàni pakubbamàno. '

Yathà hi jàneyya tathà vadeyyàti - yathà jàneyya tathà vadeyya katheyya bhaõeyya dãpeyya vohareyya. ' Sassato loko, idameva saccaü, moghama¤¤a'nti yathà jàneyya, tathà vadeyya katheyya bhaõeyya dãpeyya vohareyya. 'Asassato loko idameva saccaü, moghama¤¤a'nti yathà jàneyya, tathà vadeyya katheyya bhaõeyya dãpeyya vohareyya. Neva hoti na na hoti tathàgato parammaraõà idameva saccaü moghama¤¤anti yathà jàneyya, tathà vadeyya katheyya bhaõeyya dãpeyya vohareyyàti yathà hi jàneyya tathà vadeyya.

Tenàha bhagavà:

"Sakaü [PTS Page 066] [\q  66/]      hi diññhiü kathamaccayeyya
Chandànunãto ruciyà niviññho,
Sayaü samattàni pakubbamàno
Yathà hi jàneyya tathà vadeyyà"ti.

3 - 3
Yo attano sãlavatàni jantu
Anànupuññhova paresaü1 pàvà2
Anariyadhammaü kusalà tamàhu
Yo àtumànaü sayameva pàvà.

Yo attano sãlavatàni jantåti - 'yo'ti yo yàdiso yathàyutto yathàvihito yathàppakàro yaü ñhànaü patto yaüdhammasamannàgato khattiyo và bràhmaõo và vesso và suddo và gahaññho và pabbajito và devo và manusso và; sãlabbatànãti atthi sãlaü ceva vataü ca, atthi vataü na sãlaü. Katamaü sãlaü ceva vataü ca? Idha bhikkhu sãlavà hoti pàtimokkhasaüvarasaüvuto viharati àcàragocarasampanno aõumattesu vajjesu bhayadassàvã samàdàya sikkhati sikkhàpadesu, yo tattha sa¤¤amo saüvaro anatikkamo, idaü sãlaü. Yaü samàdànaü, taü vataü. Saüvaraññhena sãlaü, samàdànaññhena vataü. Idaü vuccati sãlaü ceva vataü ca. Katamaü vataü na sãlaü? Aññha dhutaïgàni: àra¤¤ikaïgaü piõóapàtikaïgaü paüsukålikaïgaü tecãvarikaïgaü sapadànacàrikaïgaü khalupacchàbhattikaïgaü nesajjikaïgaü yathàsanthatikaïgaü, idaü vuccati vataü na sãlaü. Viriyasamàdànampi vuccati vataü na sãlaü. " Kàmaü taco ca nahàru ca aññhi ca avasissatu sarãre upasussatu maüsalohitaü, yaü taü purisabalena purisaviriyena purisaparakkamena pattabbaü, na [PTS Page 067] [\q  67/]      taü apàpuõitvà viriyassa santhànaü bhavissatã"ti cittaü paggaõhàti padahati. Evaråpaü viriyasamàdànaü vuccati vataü na sãlaü.

1. Parassa - su. 2. Pàvada - sa.

[BJT Page 94] [\x  94/]
1. " Nàsissaü na pivissàmi vihàrato na nikkhame,
Napi passaü nipàtessaü1 taõhàsalle anåhate"ti[a]

Cittaü paggaõhàti padahati, evaråpampi viriyasamàdànaü vuccati vataü na sãlaü. " Na tàvàhaü imaü pallaïkaü bhindissàmi, yàva me na anupàdàya àsavehi cittaü vimuccissatã"ti cittaü paggaõhàti padahati. Evaråpaü viriyasamàdànaü vuccati vataü na sãlaü. 'Na tàvàhaü imamhà àsanà vuññhahissàmi, caïkamà orohissàmi, vihàrà nikkhamissàmi, aóóhayogà nikkhamissàmi, pàsàdà nikkhamissàmi, hammiyà nikkhamissàmi, guhàya nikkhamissàmi, leõà nikkhamissàmi, kuñiyà nikkhamissàmi, kåñàgàrà nikkhamissàmi, aññà2 nikkhamissàmi, màëà nikkhamissàmi, uddaõóà3 nikkhamissàmi, upaññhànasàlàya nikkhamissàmi, maõóapà nikkhamissàmi, rukkhamålà nikkhamissàmi yàva me na anupàdàya àsavehi cittaü vimuccissatã'ti cittaü paggaõhàti padahati. Evaråpaü viriyasamàdànaü vuccati vataü na sãlaü. 'Imasmiü yeva pubbaõhasamayaü ariyadhammaü àharissàmi samàharissàmi adhigacchissàmi phassayissàmi4 sacchikarissàmã'ti cittaü paggaõhàti padahati. Evaråpaü viriyasamàdànaü vuccati vataü na sãlaü, 'imasmiüyeva majjhantikasamayaü ariyadhammaü àharissàmi samàharissàmi adhigacchissàmi phassayissàmi4 sacchikarissàmã'ti cittaü paggaõhàti padahati. Sàyanhasamayaü - purebhattaü pacchàbhattaü - purimaü yàmaü - majjhimaü yàmaü - pacchimaü yàmaü - kàle - juõhe vasse - hemante - gimhe - purime vayokhandhe - majjhime vayokhandhe - pacchime vayokhandhe ariyadhammaü àharissàmi [PTS Page 068] [\q  68/]      samàharissàmi adhigacchissàmi phassayissàmi sacchikarissàmã'ti cittaü paggaõhàti padahati. Evaråpampi viriyaü samàdànaü vuccati vataü na sãlaü. Jantåti satto naro mànavo poso puggalo jãvo jàgu5 jantu indagu hindagu manujoti 'yo attano sãlavatàni jantu. '

Anànupuññho va paresaü pàvàti - 'paresa'nti paresaü khattiyànaü bràhmaõànaü vessànaü suddànaü gahaññhànaü pabbajitànaü devànaü manussànaü; anànupuññhoti apuññho apucchito ayàcito anajjhesito apasàdito; pàvàti attano sãlaü và vataü và sãlabbataü và pàvadati: ahamasmi sãlasampannoti và vatasampannoti và sãlabbatasampannoti và, jàtiyà và gottena và kolaputtiyena và vaõõapokkharatàya và dhanena và ajjhenena6 và kammàyatanena và sippàyatanena và vijjàññhànena và sutena và pañibhàõena và a¤¤atara¤¤atarena và vatthunà, uccàkulà pabbajitoti và mahàkulà pabbajitoti và mahàbhogakulà pabbajitoti và uëàrabhogakulà pabbajitoti và, ¤àto yasassã sagahaññhapabbajitànanti và, làbhimhi cãvarapiõóapàtasenàsanagilànappaccayabhesajjaparikkhàrànanti và, vinayadharoti và dhammakathikoti và àra¤¤ikoti và rukkhamålikoti và piõóapàtikoti và paüsukålikoti và tecãvarikoti và sapadànacàrikoti và khalupacchàbhattikoti và nesajjikoti và yathàsanthatikoti và, pañhamassa jhànassa làbhãti và dutiyassa jhànassa làbhãti và tatiyassa jhànassa làbhãti và catutthassa jhànassa làbhãti và àkàsàna¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và vi¤¤àõa¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và àki¤ca¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và pàvadati katheti bhaõati dãpayati voharatãti 'anànupuññhova paresaü pàvà'.

1. Napi passaü na nipàtessaü - sãmu1. 2. Aóóhà - machasaü 3. Kuóóhà - sãmu1, 4. Phusayissàmi - syà. 5. Jatu - mu11. Jàtu - syà machasaü
[A] theragàthàpàëi - paccayattheragàthà - 312. Muditattheragàthà - 4112.
6. Ajjhànena - sãmu. 1.

[BJT Page 96] [\x  96/]
Anariyadhammaü [PTS Page 069] [\q  69/]      kusalà tamàhåti - ' kusalà'ti ye te khandhakusalà dhàtukusalà àyatanakusalà pañiccasamuppàdakusalà satipaññhànakusalà sammappadhànakusalà iddhipàdakusalà indriyakusalà balakusalà bojjhaïgakusalà maggakusalà phalakusalà nibbànakusalà; te kusalà evamàhaüsu: anariyànaü eso dhammo, neso dhammo ariyànaü, bàlànaü eso dhammo, neso dhammo paõóitànaü, asappurisànaü eso dhammo, neso dhammo sappurisànanti evamàhaüsu evaü kathenti evaü bhaõanti evaü dãpayanti evaü voharantãti - anariyadhammaü kusalà tamàhu.

Yo àtumànaü sayameva pàvàti - 'àtumà' vuccati attà. Sayameva pàvàti sayameva attànaü1 pàvadati: ahamasmi sãlasampannoti và vatasampannoti và sãlabbatasampannoti và, jàtiyà và gottena và kolaputtiyena và vaõõapokkharatàya và dhanena và ajjhenena và sippàyatanena và vijjàññhànena và sutena và pañibhàõena và a¤¤atara¤¤atarena và vatthunà, uccàkulà pabbajitoti và mahàkulà pabbajitoti và mahàbhogakulà pabbajitoti và uëàrabhogakulà pabbajitoti và, ¤àto yasassã sagahaññhapabbajitànanti và, làbhãmhi cãvarapiõóapàtasenàsanagilànappaccayabhesajjaparikkhàrànanti và, suttantikoti và vinayadharoti và dhammakathikoti và àra¤¤ikoti và piõóapàtikoti và pa1sukulikoti và tecãvarikoti và sapadànacàrikoti và khalupacchàbhattikoti và nesajjikoti và yathàsanthikoti và pañhamassa jhànassa làbhãti và dutiyassa jhànassa làbhãti và tatiyassa jhànassa làbhãti và catutthassa jhànassa làbhãti và àkàsàna¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và vi¤¤àõa¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và àki¤ca¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và [PTS Page 070] [\q  70/]      nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và pàvadati katheti bhaõati dãpayati voharatãti yo àtumànaü sayameva pàvàti.

Tenàha bhagavà:
"Yo attano sãlavatàni jantu
Anànupuññhova paresaü pàvà,
Anariyadhammaü kusalà tamàhu
Yo àtumànaü sayameva pàvà"ti.

3 - 4
Santo ca bhikkhu abhinibbutatto
Itihanti2 sãlesu akatthamàno,
Tamariyadhammaü kusalà vadanti
Yassussadà natthi kuhi¤ci loke.

Santo ca bhikkhu abhinibbutattoti - 'santo'ti ràgassa samitattà santo, dosassa samitattà santo, mohassa samitattà santo, kodhassa, upanàhassa, makkhassa, palàsassa, issàya, macchariyassa, màyàya, sàñheyyassa, thambhassa, sàrambhassa, mànassa, atimànassa, madassa, pamàdassa, sabbakilesànaü, sabbaduccaritànaü, sabbasantàpànaü, sabbàkusalàbhisaükhàrànaü santattà samitattà våpasamitattà vijjhàtattà nibbutattà vigatattà pañippassaddhattà santo upasanto våpasanto nibbuto pañippassaddhoti - santo; bhikkhåti sattannaü dhammànaü bhinnattà bhikkhu: sakkàyadiññhi bhinnà hoti, vicikicchà bhinnà hoti, sãlabbataparàmàso bhinno hoti, ràgo bhinno hoti, doso bhinno hoti, moho bhinno hoti, màno bhinno hoti, bhinnàssa honti pàpakà akusalà dhammà saükilesikà ponobhavikà sadarà3 dukkhavipàkà àyatiü jàtijaràmaraõiyà.

1. Attaü - sa 2. Idahanti - sãmu1 1. Saddarà - sa

[BJT Page 98] [\x  98/]
1. "Pajjena [PTS Page 071] [\q  71/]      katena attanà (sabhiyàti bhagavà)
Parinibbànagato vitiõõakaïkho
Vibhavaü bhavaü ca vippahàya
Vusitavà khãõapunabbhavo1 sa bhikkhå"ti - [a]

Santo ca bhikkhu.

Abhinibbutattoti - ràgassa nibbàpitattà abhinibbutatto; mohassa nibbàpitattà abhinibbutatto; kodhassa, upanàhassa, makkhassa, palàsassa, issàya, macchariyassa, màyàya, sàñheyyassa, thambhassa, sàrambhassa, mànassa, atimànassa, madassa, pamàdassa, sabbakilesànaü, sabbaduccaritànaü, sabbadarathànaü, sabbapariëàhànaü, sabbasantàpànaü, sabbàkusalàbhisaïkàrànaü nibbàpitattà abhinibbutattoti 'santo ca bhikkhu abhinibbutatto. '

Itihanti2 sãlesu akatthamànoti - 'itiha'nti padasandhi padasaüsaggo padapàripåri. Akkharasamavàyo vya¤janasiliññhatà padànupubbatàpetaü3 itihanti. Sãlesu akatthamànoti idhekacco katthã hoti vikatthã4; so katthati 'ahamasmi sãlasampanno'ti và 'vatasampanno'ti và 'sãlabbatasampanno'ti và, jàtiyà và gottena và kolaputtiyena và vaõõapokkharatàya và dhanena và ajjhenena6 và kammàyatanena và sippàyatanena và vijjàññhànena và sutena và pañibhàõena và a¤¤atara¤¤atarena và vatthunà, uccàkulà pabbajitoti và mahàkulà pabbajitoti và mahàbhogakulà pabbajitoti và uëàrabhogakulà pabbajitoti và, ¤àto yasassã sagahaññhapabbajitànanti và, làbhimhi cãvarapiõóapàtasenàsanagilànappaccayabhesajjaparikkhàrànanti và, vinayadharoti và dhammakathikoti và àra¤¤ikoti và rukkhamålikoti và piõóapàtikoti và paüsukålikoti và tecãvarikoti và sapadànacàrikoti và khalupacchàbhattikoti và nesajjikoti và yathàsanthatikoti và, pañhamassa jhànassa làbhãti và dutiyassa jhànassa làbhãti và tatiyassa jhànassa làbhãti và catutthassa jhànassa làbhãti và àkàsàna¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và vi¤¤àõa¤càyatanasamàpattiyà làbhãti và àki¤ca¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanasamàpattiyà làbhãti và katthati vikatthati, evaü na katthati na vikatthati, katthanà àrato virato pañivirato nikkhanto nissaño vippamutto visa¤¤utto vimariyàdãkatena cetasà viharatãti 'itihanti sãlesu akatthamàno'

Tamariyadhammaü kusalà vadantãti - 'kusalà'ti ye te khandhakusalà dhàtukusalà àyatanakusalà pañiccasamuppàdakusalà satipaññhànakusalà [PTS Page 072] [\q  72/]      sammappadhànakusalà iddhipàdakusalà indriyakusalà balakusalà bojjhaïgakusalà maggakusalà phalakusalà nibbànakusalà, te kusalà evaü vadanti: 'ariyànaü eso dhammo; neso dhammo anariyànaü. Paõóitànaü eso dhammo; neso dhammo bàlànaü. Sappurisànaü eso dhammo; neso dhammo asappurisànanti evaü vadanti, evaü kathenti, evaü bhaõanti, evaü dãpayanti, evaü voharantãti 'tamariyadhammaü kusalà vadanti. '

1. Khãõà punabbhavo - sãmu1. 2. Idahaü - pu 3. Padànupubbatànàmetaü - sãmu1 4. Katthiko hoti vikatthiko - sãmu. 11. [A] suttanipàta - sabhiyasutta.

[BJT Page 100] [\x 100/]
Yassussadà natthi kuhi¤ci loketi - 'yassà'ti arahato khãõàsavassa; ussadàti sattussadà: ràgussado dosussado mohussado mànussado diññhussado kilesussado kammussado. Tassime ussadà natthi na saüvijjanti nåpalabbhanti pahãnà samucchinnà våpasantà pañippassaddhà abhabbuppattikà ¤àõagginà daóóhà; kuhi¤cãti - kuhi¤ci kimhici katthaci ajjhattaü và bahiddhà và ajjhattabahiddhà và; loketi - apàyaloke manussaloke devaloke khandhaloke àyatanaloketi 'yassussadà natthi kuhi¤ci loke'ti.

Tenàha bhagavà:
"Santo ca bhikkhu abhinibbutatto
Itihanti sãlesu akatthamàno,
Tamariyadhammaü kusalà vadanti
Yassussadà natthi kuhi¤ci loke"ti.

3 - 5
Pakappità saïkhatà yassa dhammà
Purekkhatà santi avevadàtà, 1
Yadattanã passati ànisaüsaü
Tannissito kuppapañiccasantiü2.

Pakappità saïkhatà yassa dhammàti - 'pakappanà'ti dve pakappanà: taõhàpakappanà ca diññhipakappanà ca - pe -
Ayaü taõhàpakappanà - pe -
Ayaü diññhipakappanà, imà dve pakappanà. Saïkhatàti - saïkhatà visaïkhatà abhisaïkhatà [PTS Page 073] [\q  73/]      saõñhàpità'ti pi saïkhatà, atha và aniccà saïkhatà pañiccasamuppannà khayadhammà vayadhammà viràgadhammà nirodhadhammàti pi saïkhatà; yassàti - diññhigatikassa; dhammà vuccanti dvàsaññhidiññhigatànãti 'pakappità saïkhatà yassa dhammà. '

Purekkhatà santi avevadàtàti - 'purekkhatà'3 ti dve purekkhàrà: taõhàpurekkhàro ca diññhipurekkhàro ca - pe -

Ayaü diññhipurekkhàro. Tassa taõhàpurekkhàro appahãno diññhipurekkhàro appañinissaññho. Tassa taõhàpurekkhàrassa appahãnattà diññhipurekkhàrassa appañinissaññhattà so taõhaü và diññhiü và purato katvà carati, taõhàdhajo taõhàketu taõhàdhipateyyo, diññhidhajo diññhiketu diññhàdhipateyyo, taõhàya và diññhiyà và parivàrito caratãti purekkhatà; santãti santi saüvijjanti atthi upalabbhanti; avevadàtàti avevadàtà avodàtà aparisuddhà saükiliññhà saükilesikàti 'purekkhatà santi avevadàtà. '

1. Avivadàtà - su. [PTS] 2. Santi - sãmu1, 3. Purekkhàrà - katthaci.

[BJT Page 102] [\x 102/]
Yadattani passati ànisaüsanti ' yadattanã'ti yaü attani; attà vuccati diññhigataü. Attano diññhiyà dve ànisaüse passati: diññhadhammika¤ca ànisaüsaü samparàyika¤ca ànisaüsaü. Katamo diññhiyà diññhadhammiko ànisaüso? Yaüdiññhiko satthà hoti, taüdiññhikà sàvakà honti. Taüdiññhikaü satthàraü sàvakà sakkaronti garukaronti mànenti påjenti apacitiü karonti labhati ca tato nidànaü cãvarapiõóapàtasenàsanagilànapaccayabhesajjaparikkhàraü. Ayaü diññhiyà diññhadhammiko ànisaüso. Katamo diññhiyà samparàyiko ànisaüso? Ayaü diññhi alaü nàgattàya và supaõõattàya và yakkhattàya và asurattàya và gandhabbattàya và mahàràjattàya và indattàya và brahmattàya và devattàya và, ayaü diññhi alaü [PTS Page 074] [\q  74/]      suddhiyà visuddhiyà parisuddhiyà muttiyà vimuttiyà parimuttiyà, imàya diññhiyà sujjhanti visujjhanti parisujjhanti muccanti vimuccanti parimuccanti; imàya diññhiyà sujjhissàmi visujjhissàmi parisujjhissàmi muccissàmi vimuccissàmi parimuccissàmãti àyatiü phalapàñikaïkhã hoti. Ayaü diññhiyà samparàyiko ànisaüso. Attano diññhiyà ime dve ànisaüse passati dakkhati oloketi nijjhàyati upaparikkhatãti 'yadattani passati ànisaüsaü'.
 

Taünissito kuppapañiccasantinti - tisso santiyo: accantasanti tadaïgasanti sammutisanti. 1 Katamà accantasanti? Accantasanti vuccati amataü nibbànaü yo so sabbasaïkhàrasamatho sabbåpadhipañinissaggo taõhakkhayo viràgo nirodho nibbànaü. Ayaü accantasanti. Katamà tadaïgasanti? Pañhamajjhànaü samàpannassa nãvaraõà santà honti, dutiyajjhànaü samàpannassa vitakkavicàrà santà honti, tatiyajjhànaü samàpannassa pãti santà hoti, catutthajjhànaü samàpannassa sukhadukkhà santà honti, àkàsàna¤càyatanaü samàpannassa råpasa¤¤à pañighasa¤¤à nànattasa¤¤à santà honti, vi¤¤àõa¤càyatanaü samàpannassa àkàsàna¤càyatanasa¤¤à santà hoti, àki¤ca¤¤àyatanaü samàpannassa vi¤¤àõa¤càyatanasa¤¤à santà hoti nevasa¤¤ànàsa¤¤àyatanaü samàpannassa àki¤ca¤¤àyatanasa¤¤à santà hoti, ayaü tadaïgasanti. Katamà sammutisanti? Sammutisanti2 vuccanti dvàsaññhi diññhigatàni, (imà) diññhisantiyo. Api ca sammutisanti imasmiü atthe adhippetà santãti. Taü [PTS Page 075] [\q  75/]      nissito kuppapañiccasantinti kuppasantiü pakuppasantiü eritasantiü3 sameritasantiü calitasantiü ghaññitasantiü kappitasantiü pakappitasantiü aniccaü saïkhataü4 pañiccasamuppannaü khayadhammaü vayadhammaü viràgadhammaü nirodhadhammaü, santiü nissito assito allãno upagato ajjhosito adhimuttoti tannissito kuppapañiccasantiü'.

1. Sammatisanti - syà 2 sammutisantiyo - sãmu. 11 3. Paritasanti - sa. 4. Asaïkhataü - sãmu. 1.

[BJT Page 104] [\x 104/]
Tenàha bhagavà:

"Pakappità saïkhatà yassa dhammà
Purekkhatà santi avevadàtà,
Yadattanã passati ànisaüsaü
Tannissito kuppapañiccasanti" nti.

3 - 6
Diññhinivesà na hi svàtivattà1
Dhammesu niccheyya samuggahãtaü,
Tasmà naro tesu nivesanesu
Nirassati2 àdiyaticca3 dhammaü.

Diññhinivesà na hi svàtivattàti - 'diññhinivesà'ti 'sassato loko, idameva saccaü, moghama¤¤a'nti abhinivesaparàmàso diññhinivesanaü. 'Asassato loko, antavà loko, anantavà loko, taü jãvaü taü sarãraü, a¤¤aü jãvaü a¤¤aü sarãraü, hoti tathàgato parammaraõà, na hoti tathàgato parammaraõà, hoti ca na ca hoti tathàgato parammaraõà, neva hoti na na hoti tathàgato parammaraõà, idameva saccaü, moghama¤¤a'nti abhinivesaparàmàso diññhinivesananti diññhinivesà; na hi svàtivattàti - diññhinivesà na hi svàtivattà, 1 [PTS Page 076] [\q  76/]      durativattà duttarà duppatarà dussamatikkamà dubbãtivattàti 'diññhinivesà na hi svàtivattà. '

Dhammesu niccheyya samuggahãtanti - 'dhammeså'ti dvàsaññhi diññhigatesu; niccheyyàti nicchinitvà vinicchinitvà4 vicinitvà pavicinitvà tulayitvà tãrayitvà vibhàvayitvà vibhåtaü katvà; samuggahãtanti nivesanesu odhiggàho bilaggàho varaggàho koññhàsaggàho uccayaggàho samuccayaggàho, idaü saccaü tacchaü tathaü bhåtaü yathàsabhàvaü5 aviparãtaü gahitaü paràmaññhaü abhiniviññhaü ajjhositaü adhimuttanti - dhammesu niccheyya samuggahãtaü.

Tasmà naro tesu nivesanesåti - 'tasmà'ti - tasmà taükàraõà taühetutappaccayà tannidànà; naroti satto naro mànavo poso puggalo jãvo jàgu6 jantu indagu hindagu manujo; tesu nivesanesåti - tesu diññhinivesanesåti 'tasmà naro tesu nivesanesu. '

1. Samàtivattà - sãmu1. Machasaü. Sa. 2. Nidassati - syà. [PTS] 3. âdiyati ca. [PTS] 4. Nicinitvà vicchinitvà 'ti pi pàñho. 5. Yathàvaü - sa. 6. Jatu - sãmu. 11. Jàtu - syà.

[BJT Page 106] [\x 106/]
Nirassati1 àdiyaticca2 dhammanti - ' nirassatã'ti dvãhi kàraõehi nirassati: paravicchindanàya và nirassati, anabhisambhuõanto và nirassati. Kathaü paravicchindanàya và nirassati? Paro vicchindeti, so satthà na sabba¤¤å, dhammo na svàkkhàto, gaõo na supañipanno, diññhi na bhaddikà pañipadà na supa¤¤attà, maggo na niyyàniko, natthettha3 suddhi và visuddhi và parisuddhi và mutti và vimutti và parimutti và, natthettha sujjhanti và visujjhanti và parisujjhanti và muccanti và vimuccanti và parimuccanti và, hãnà nihãnà omakà làmakà chattakà4 parittàti evaü paro vicchindeti. Evaü vicchindiyamàno satthàraü nirassati, dhammakkhànaü [PTS Page 077] [\q  77/]      nirassati, gaõaü nirassati, diññhiü nirassati, pañipadaü nirassati, dhammakkhànaü nirassati, gaõaü nirassati, diññhiü nirassati, pañipadaü nirassati, maggaü nirassati, evaü paravicchindanàya nirassati. Kathaü anabhisambhåõanto nirassati? Sãlaü anabhisambhåõanto sãlaü nirassati, vataü anabhisambhåõanto vataü nirassati, sãlabbataü anabhisambhåõanto sãlabbataü nirassati. âdiyaticca dhammanti satthàraü gaõhàti, dhammakkhànaü gaõhàti, gaõaü gaõhàti diññhiü gaõhàti, pañipadaü gaõhàti, maggaü gaõhàti paràmasati abhinivisatãti 'nirassati àdiyaticca dhammaü. '

Tenàha bhagavà:
"Diññhinivesà na hi svàtivattà
Dhammesu niccheyya samuggahãtaü,
Tasmà naro tesu nivesanesu
Nirassatã1 àdiyaticca2 dhamma"nti.

3 - 7

Dhonassa hi natthi kuhi¤ca loke
Pakappità diññhi bhavàbhavesu,
Màya¤ca màna¤ca pahàya dhono
Sa kena gaccheyya anåpayo so.

Dhonassa hi natthi kuhi¤ci loke pakappità diññhi bhavàbhavesåti 'dhono'ti dhonà vuccati pa¤¤à, yà pa¤¤à pajànanà vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaõà upalakkhaõà paccupalakkhaõà paõóiccaü kosallaü nepu¤¤aü vebhavyà cintà upaparikkhà bhårã medhà pariõàyikà vipassanà sampaja¤¤aü patodo pa¤¤à pa¤¤indriyaü pa¤¤àbalaü pa¤¤àsatthaü pa¤¤àpàsàdo pa¤¤ààloko pa¤¤àobhàso pa¤¤àratanaü amoho dhammavicayo sammàdiññhi. [A] kiü kàraõà dhonà vuccati pa¤¤à?

1. Nidassati - syà, [PTS]. 2. âdiyatica [PTS]. 3. Na tattha - syà. [PTS] 4. Jatukkà - sãmu. 11. [PTS]
A dhammasaïgaõi cittuppàdakaõóa.

[BJT Page 108. [\x 108/]     ]
Tàya1 pa¤¤àya kàyaduccaritaü [PTS Page 078] [\q  78/]      dhuta¤ca dhota¤ca sandhota¤ca niddhota¤ca, vacãduccaritaü dhuta¤ca dhota¤ca sandhota¤ca niddhota¤ca, manoduccaritaü dhuta¤ca dhota¤ca sandhota¤ca niddhota¤ca, ràgo dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, doso moho kodho upanàho - makkho - palàso dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, issà dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca, sàñheyyaü dhuta¤ca dhota¤ca sandhota¤ca niddhota¤ca, thambho dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, sàrambho - màno atimàno - mado - pamàdo dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, sabbe kilesà - sabbe duccarità - sabbe darathà - sabbe pariëàhà sabbe santàpà - sabbàkusalàbhisaïkhàrà dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca. Taü kàraõà dhonà vuccati pa¤¤à. Atha và sammàdiññhiyà micchàdiññhi dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca, sammàsaïkappena micchàsaïkappo dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, sammàvàcàya micchàvàcà dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca, sammàsaïkappena micchàsaïkappo dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, sammàkammantena micchàkammanto dhuto ca - sammààjãvena micchààjãvo dhuto ca sammàvàyàmena micchàvàyàmo dhuto ca sammàsatiyà micchàsati dhutà ca sammàsamàdhinà micchàsamàdhi dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca sammà¤àõena micchà¤àõaü dhuta¤ca sammàvimuttiyà micchàvimutti dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca. Atha và ariyena aññhaïgikena maggena sabbe kilesà sabbe duccarità sabbe darathà sabbe pariëàhà sabbe santàpà sabbàkusalàbhisaïkhàrà dhutà ca dhotà ca sandhotà ca niddhotà ca. Arahà imehi dhoniyehi2 dhammehi upeto samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannàgato, tasmà arahà dhono. So dhutaràgo dhutapàpo dhutakileso dhutapariëàhoti 'dhono'.

Kuhi¤cãti - kuhi¤ci kimhici katthaci ajjhattaü và bahiddhà và ajjhattabahiddhà và; loketi - apàyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhàtuloke àyatanaloke. Pakappitàti3 dve pakappanà: taõhàpakappanà [PTS Page 079] [\q  79/]      ca diññhipakappanà ca
- Pe -
Ayaü diññhipakappanà. Bhàvàbhavesåti - bhavàbhave kammabhave punabbhave, kàmabhave kammabhave kàmabhave punabbhave, råpabhave kammabhave råpabhave punabbhave, aråpabhave kammabhave aråpabhave punabbhave punappuna4bhave punappunagatiyà punappunauppattiyà punappunapañisandhiyà punappunaattabhàvàbhinibbattiyà; " dhonassa hi natthi kuhi¤ci loke pakappità diññhi bhavàbhaveså"ti - dhonassa kuhi¤ci loke bhavàbhavesu ca kappità abhisaükhatà saõñhapità diññhi natthi na santi na saüvijjanti nupalabbhanti pahãnà samucchinnà våpasantà pañippassaddhà abhabbuppattikà ¤àõagginà daóóhàti 'dhonassa hi natthi kuhi¤ci loke pakappità diññhi bhavàbhavesu.

1. Yàya - sãmu1, 2 dhoneyehi - sãmu. 11. Pa syà [PTS]
. 3. Pakappanàti - syà. 4. Punappunaü - syà, sa.

[BJT Page 110] [\x 110/]

Màya¤ca màna¤ca pahàya dhonoti - màyà vuccati va¤canikà cariyà; idhekacco kàyena duccaritaü caritvà vàcàya1 duccaritaü caritvà manasà duccaritaü caritvà tassa pañicchàdanahetu2 pàpikaü icchaü paõidahati: mà maü ja¤¤àti icchati. Mà maü ja¤¤àti saükappeti. Ma maü ja¤¤àti vàcaü bhàsati. Mà maü ja¤¤àti kàyena parakkamati. Yà evaråpà màyà màyàvità accayà3 va¤canà nikati nikiiõà4 pariharaõà guhanà pariguhanà chàdanà paricchàdanà anuttànãkammaü anàvikammaü vocchàdanà pàpakiriyà, ayaü vuccati màyà. [A] mànoti ekavidhena màno: yà cittassa unnati; duvidhena màno: attukkaüsanamàno paravambhanamàno; tividhena màno: seyyohamasmãti màno sadisohamasmãti màno [PTS Page 080] [\q  80/]      hãnohamasmãti màno; catubbidhena màno: làbhena mànaü janeti, yasena mànaü janeti, pasaüsàya mànaü janeti, sukhena mànaü janeti; pa¤cavidhena màno: làbhã'mhi manàpikànaü råpànanti mànaü janeti, làbhã'mhi manàpikànaü saddànaü - gandhànaü - rasànaü phoññhabbànanti mànaü janeti; chabbidhena màno: cakkhusampadàya mànaü janeti, sotasampadàya ghànasampadàya - jivhàsampadàya kàyasampadàya - manosampadàya mànaü janeti; sattavidhena màno: màno atimàno mànàtimàno omàno adhimàno asmimàno micchàmàno; aññhavidhena màno: làbhena mànaü janeti, alàbhena omànaü janeti, yasena mànaü janeti, ayasena omànaü janeti, pasaüsàya mànaü janeti, nindàya omànaü janeti, sukhena mànaü janeti, dukkhena omànaü janeti; navavidhena màno: seyyassa seyyohamasmãti màno, seyyassa sadisohamasmãti màno, seyyassa hãnohamasmãti màno, sadisassa seyyohamasmãti màno, sadisassa sadisohamasmãti màno, sadisassa hãnohamasmãti màno, hãnassa seyyohamasmãti màno, hãnassa sadisohamasmãti màno, hãnassa hãnohamasmãti màno, dasavidhena màno: idhekacco mànaü janeti jàtiyà và gottena và kolaputtiyena và vaõõapokkharatàya và dhanena và ajjhenena và kammàyatanena và sippàyatanena và vijjàññhànena và sutena và pañibhàõena và a¤¤atara¤¤atarena và vatthunà. Yo evaråpo màno ma¤¤anà ma¤¤itattaü unnati unnàmo dhajo sampaggàho ketukamyatà cittassa, ayaü vuccati màno. [A]"màya¤ca màna¤ca pahàya dhono"ti - dhono màya¤ca màna¤ca pahàya pajahitvà vinodetvà vyantãkaritvà anabhàvaü gametvàti 'màya¤ca màna¤ca pahàya dhono. '

1. Vacasà - syà. 2. Tappañicchàdanahetu - sa. 3. Accasarà - syà. Machasaü 4. Kiraõà - sãmu1 [a] vibhaïgapàëi - khuddakavatthuvibhaïga.

[BJT Page 112. [\x 112/]     ]
Sa kena gaccheyya anupayo soti - 'upayà'ti dve upayà: taõhàupayo ca diññhiupayo ca - pe - ayaü taõhåpayo. Pe - ayaü diññhåpayo. Tassa taõhåpayo pahãno, [PTS Page 081] [\q  81/]      diññhåpayo pañinissaññho. Taõhåpayassa pahãnattà diññhåpayassa pañinissaññhattà anupayo puggalo kena ràgena gaccheyya? Kena dosena gaccheyya kena mohena gaccheyya? Kena mànena gaccheyya? Kàya diññhiyà gaccheyya? Kena uddhaccena gaccheyya? Kàya vicikicchàya gaccheyya? Kehi anusayehi gaccheyya? Rattoti và duññhoti và måëhoti và vinibaddhoti và paràmaññhoti và vikkhepagatoti1 và thàmagatoti và? Te abhisaïkhàrà pahãnà. Abhisaïkhàrànaü pahãõattà gatiyà2 kena gaccheyya nerayikoti và tiracchànayonikoti và pettivisayikoti và manussoti và devoti và råpãti và aråpãti và sa¤¤ãti và asa¤¤ãti và nevasa¤¤ãnàsa¤¤ãti và, so hetu natthi, paccayo natthi, kàraõaü natthi, yena gaccheyyàti 'sa kena gaccheyya anåpayo so. '

Tenàha bhagavà:
"Dhonassa hi natthi kuhi¤ci loke
Pakappità diññhi bhavàbhavesu,
Màya¤ca màna¤ca pahàya dhono
Sa kena gaccheyya anåpayo so"ti.

3 - 8

Upayo hi dhammesu upeti vàdaü
Anupayaü kena kathaü vadeyya
Attaü nirattaü na hi tassa atthi
Adhosi so diññhimidheva sabbaü3.

Upayo hi dhammesu upeti vàdanti - 'upayo'ti dve upayà: taõhåpayo ca diññhåpayo ca - pe -

Ayaü diññhåpayo. Tassa taõhåpayo appahãno, diññhåpayo appañinissaññho. Taõhåpayassa appahãnattà diññhåpayassa appañinissaññhattà dhammesu vàdaü upeti: rattoti và duññhoti và måëhoti và vinibaddhoti và paràmaññhoti và vikkhepagatoti và aniññhaü [PTS Page 082] [\q  82/]      gatoti và thàmagatoti và. Te abhisaïkhàrà appahãnà. Abhisaïkhàrànaü appahãnattà gatiyà vàdaü upeti: nerayikoti và tiracchànayonikoti và pettivisayikoti và manussoti và devoti và råpãti và aråpãti và sa¤¤ãti và asa¤¤ãti và nevana¤¤ãnàsa¤¤ãti và vàdaü upeti upagacchati gaõhàti paràmasati abhinivisatãti 'upayo hi dhammesu upeti vàdaü. '

1. Aniññhagato - manupa. 2. Gatiyà paraü - sãmu1. Gatiyo - sãmu11. 3. Sabbà - sãmu 1. Sa.
[BJT Page 114] [\x 114/]
Anåpayaü kena kathaü vadeyyàti - 'upayàti' dve upayà: taõhåpayo ca diññhåpayo ca - pe -
Ayaü diññhåpayo. Tassa taõhåpayo pahãno diññhåpayo pañinissaññho. Taõhåpayassa pahãnattà diññhåpayassa pañinissaññhattà anåpayaü puggalaü kena ràgena vadeyya? Kena dosena vadeyya? Kena mohena vadeyya? Kena mànena vadeyya? Kàya diññhiyà vadeyya? Kena uddhaccena vadeyya? Kàya vicikicchàya vadeyya? Kehi anusayehi vadeyya rattoti và duññhoti và måëhoti và vinibaddhoti và paràmaññhoti và vikkhepagatoti và aniññhaü gatoti1 và thàmagatoti và? Te abhisaïkhàrà pahãnà. Abhisaïkhàrànaü pahãnattà gatiyà2 kena vadeyya nerayikoti và tiracchànayonikoti và pettivisayikoti và manussoti và devoti và råpãti và aråpãti và sa¤¤ãti và asa¤¤ãti và nevasa¤¤ãnàsa¤¤ãti và, so hetu natthi, paccayo natthi, kàraõaü natthi, yena3 vadeyya katheyya bhaõeyya dãpayeyya vohareyyà ti 'anåpayaü kena kathaü vadeyya. '

Attaü nirattaü na hã tassa atthãti - 'attà'ti sassatadiññhi4 natthi; nirattàti - mu¤citabbaü natthi. Yassatthi gahitaü, tassatthi mu¤citabbaü; yassatthi mu¤citabbaü, tassatthi gahitaü; gahaõa5mu¤canà samatikkanto 6 arahà vuddhiparihànivãtivatto. So vutthavàso ciõõacaraõo gataddho gatadiso. Jàtimaraõasaüsàro natthi tassa punabbhavoti 'attaü nirattaü na hi tassa atthi. '

Adhosi [PTS Page 083] [\q  83/]      so diññhimidheva sabbanti - tassa dvàsaññhi diññhigatàni pahãnàni samucchinnàni vupasantàni pañippassaddhàni abhabbuppattikàni ¤àõagginà daóóhàni. So sabbaü diññhigataü idheva adhosi dhuni7 sandhuni niddhuni pajahi vinodesi vyantiü akàsi anabhàvaü gamesãti 'adhosi so diññhimidheva sabba'nti.

Tenàha bhagavà:

"Upayo hi dhammesu upeti vàdaü
Anåpayaü kena kathaü vadeyya,
Attaü nirattaü na hi tassa atthi
Adhosi so diññhimidheva sabba"nti.

1. Aniññhàgato - manupa.
2. Gatiyà paraü - sãmu. 1 Gatiyo - sãmu11.
3. Kena - sãmu1.
4. Attànudiññhi - mu. 1 Machasaü.
5. Gahaõaü - samu1. Machasaü
6. Samatikkamanto - manupa.
7. Diññhi dhuni - sãmu1.